AVRUPA'DA VEBANIN İZİNDE

VEBA'DAN KURTULUŞA ÜÇ SEMAVİ DİNİN SEMBOLÜYLE ŞÜKRETTİLER

Viyana veba anıtı

Kara ölüm veba. 1300'lerin ve 1700'lerin ortasında iki kez Avrupa'nın başına bela oldu. Öylesine bir bela ki Avrupa nüfusunu kırdı geçirdi. Binlerce insanın ölümüne yüzlerce ailenin yok olmasına neden olan veba 1700'lerdeki salgınla Avrupa ülkelerinin belleğine kazındı. Bugün bile başta Orta Avrupa olmak üzere bir çok ülkenin birden fazla kentinde veba anıtlarını görmek mümkün. Hatta veba anıtlarının ya da sütunlarının izini sürerek, büyük bir Avrupa turu bile yapabilirsiniz.

Dini motiflerle süslü anıtların neredeyse tamamı Barok tarzda. Diğer ortak özellikleri ise  Hıristiyanlığın kutsal üçlüsüne (ana-oğul-kutsal ruh) adanmış olmaları. Birçoğunda Hıristiyan azizler de yer alıyor.Tabii ki hepsinde Hıristiyanlığın sembolü ‘haç’ı görüyoruz. Çoğunlukla da altın rengi bir haç. Ancak bir anıt var ki tüm semavi dinler burada temsil ediliyor. Çek Cumhuriyeti’nin Karlovy Vary kentindeki anıtta Hıristiyan öğeler ağır bassa da Müslümanlığı simgeleyen bir  hilal ve Yahudiliği simgeleyen bir yıldız da var. Kim bilir belki de bunun nedeni, küçük kentin  şifalı suları  nedeniyle bir çok ülkeden ve birçok dinden insanı kendisine çekmesidir.

Çek Cumhuriyeti-Karlovy Vary'de üç dinin temsil edildiği veba sütunu

“Marian or Holy Trinity column” Yani Hz. Meryem ya da kutsal üçleme sütunu, 1679’daki salgının ardından şükran sembolü olarak yapılmış. 1715’de inşasına başlanan sütun 1716'da rahip Franz Böhm tarafından kutsanarak  açılmış. Mimar Oswald Josef Wenda’nın tasarladığı Barok sütun, kumtaşında hayat bulmuş.

VİYANA-AVUSTURYA

VEBA KURBANLARI BULUTLARIN ALTINDA

Viyana'nın en işlek caddesinde yer alan anıt

Viyana Veba Sütunu Viyana’nın en işlek caddesi Graben’in üzerinde. İddia odur ki Graben şimdi albenili bir alışveriş caddesi olsa da salgın sırasında Veba kurbanlarının gömüldüğü yerdi. Yani vebadan ölenlerin kemikleri şimdi bu caddenin altında. 1679 yılında ortalığı kasıp kavuran son büyük veba salgını sırasında kenti terk eden imparator I. Leopold, salgının sona ermesi halinde bir veba anıtı dikeceği sözünü verdi. Hastalık kenti terk ettiğinde önce Johann Frühwirth tarafından geçici bir ahşap sütun  inşa edildi. Sütun Korint tarzında yapılmıştı ve tabii ki kutsal üçlemeyi temsil ediyordu. 1683 yılında sütunun mermerden yapılması için Matthias Rauchmiller görevlendirildi. Ancak Rauchmiller’in 1686’da yaşamını yitirdi. Ondan geriye anıt adına, sadece birkaç melek figürü kalmıştı. Birçok yeni tasarı geliştirildi. En sonunda Veba anıtının yapılımı Paul Strudel üstlendi. Strudel'in projesinde imparator, melekler ve bir bulut piramidi vardı. Heykeltıraşlar Tobias Kracker ve Johann Bendel’in de katılımıyla sütun 1693'te tamamlandı. Bölyece eğer rivayet doğruysa, Graben Caddesi'nin derinliklerindeki veba kurbanları, bulutların altında kutsandılar.

BRATİSLAVA-SLOVAKYA

Bratislava veba sütunu

KORUYUCU MELEKLER

Resmi belgelere göre Bratislava’da vebadan 3860 kişi öldü. Resmi kaynaklar hastalığın kente 1712’de geldiğini söylüyor. Veba sütunu 1713’te yapıldı. Anıtın altına, hastalığa karşı koruyucu kalkan niyetine  melekler yerleştirildi.  Birçok kaynak heykeltıraşın adının bilinmediğini belirtirken az sayıda kaynak eserin Jozef Sartory tarafından tasarlandığını söylüyor.

Budapeşte veba sütunu

BUDAPEŞTE-MACARİSTAN

YERLE BİR OLDU

Kentin eski yanı Buda’nın merkezi Kutsal Teslis Meydanı’nda yer alan anıt, 1710-1713 arasında Philipp Ungleich tarafından Barok tarzda inşa edimiş. 14 metre uzunluğundaki anıt İkinci Dünya Savaşı’nda ağır hasar gördü. Şu andaki anıt eski anıtın aslına sadık kalınarak yapılan bir kopyası.

Baden'in veba sütunu meydanın ortasında

BADEN-AVUSTURYA

ANA MEYDANDA

Kaplıcalarıyla ünlü Baden kentindeki anıt ise 1714 yılında kasabanın ana meydanında Martino Altomonte’in çizdiği taslak uygulanarak dikildi.

Tabii ki veba anıtları ya da veba sütunları bunlarla kalmıyor. Avrupa'da bunlardan daha bir sürü var. Hatta İtalya'nın Venedik kentindeki Salute (sağlık) Kilisesi gibi vebaya adanan ve koruyucu olması dilenen ibadet yerleri bulmak da mümkün.

AVRUPA'NIN 3'TE 1'İ ÖLDÜ

Veba yaklaşık 4.500 yıl etkisini korudu.  Avrupa'da resmi belgelere yansıyan ilk büyük Veba Salgını, 1347-1351 yılları arasında yaşandı. Asya’da başlayan salgın 1340’ların sonlarında Avrupa’da da kendini gösterdi ve kıta nüfusunun 3’te 1’inin ölümüne neden oldu. Neredeyse her neslin yaşam süresince bir kez salgın haline gelen veba 1700’lü yıllara kadar kıtada yaşayanları tehdit etmeyi sürdürdü. Hastalık ancak 19. Yüzyılda ortadan kaldırılabildi. 

LÜZUMİ BİLGİLER

* Vebanın suyla bulaştığı kanısı nedeniyle 1800’lü yıllara kadar, Avrupa’da insanlar yıkanmadı. 

* Çek Cumhuriyeti ve çevresindeki coğrafyada 7'den 70'e içilen leziz biralarda da vebanın payı var. Vebanın sudan bulaştığına inanılınca, bölgede bolca yetişen şerbetçiotundan imal edilen içki yani bira devreye girdi ve insanlar su yerine bira içmeye başladı. Bir bölümü hâlâ öyle yapıyor :)

* Veba salgınları 17. yüzyılda birçok Yahudi'nin de ölümüne neden oldu.Salgına Yahudiler'in su kuyularına zehir katmasının neden olduğuna inananlar onları canlı canlı yaktı.

* Vebaya “Kara Ölüm” denmesinin nedeni ise hastalıkla deri altı kanamaları yüzünden deride “siyah lekeler” oluşması.

* UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde ise sadece bir veba anıtı yer alıyor. O da1716-1754 yılları arasında bir grup Çek heykeltıraş tarafından yapılan Çek Cumhuriyeti’nin Olomouc kentinde yer alan anıt. Veba Sütunu, Orta Avrupa Barok sanatının özgün eserlerinden biri olarak tescil edildi.